کسب و کارهای خانگی:
امروزه کسب و کارهای خانگی از بخشهای حیاتی و ضروری فعالیتهای اقتصادی کشورهای پیشرفته محسوب می‌شوند. کسب و کار خانگی از نظر ایجاد شغل و نوآوری در عرضه محصول یا خدمات، موجب تنوع و دگرگونی زیادی در اجتماع و اقتصاد هر کشور می‌شوند. کسب و کارهای خانگی نقطه شروع مناسبی برای راه اندازی کسب و کار جوانان است، زیرا راه اندازی آن در مقایسه با دیگر انواع کسب و کار ساده و آسان است.
بسیاری از کسب وکارهای خانوادگی، بخش عمده ای از هویت خانواده ها را تشکیل می‌دهد. رونق و شکوفایی چنین کسب وکارهایی، رشد و ترقی خانواده را در پی خواهد داشت. از طرفی برخی از این کسب وکارها زمانی شکوفا خواهند شد که توسط اعضای یک خانواده اداره شود. آنچه باعث حفظ و رونق کسب وکار خانوادگی می‌شود، آموختن این مطلب است که چگونه با کسانی که به آنها علاقه و ارتباط عاطفی داریم، فعالیت شغلی سالمی داشته باشیم. درک این ارتباطات درونی را می توان شاه کلید سالم سازی کسب وکار خانوادگی دانست.
«نقش» بخشی از فرآیند کسب وکار خانوادگی است که انجام آن بر عهده فرد خاصی قرار می گیرد. در کسب وکارهای خانوادگی با سه نقش اصلی مواجه هستیم؛
- نقش خانوادگی (پدر، مادر، پسر، برادرزاده، دایی یا خویشاوند سببی)
- نقش مالکیت (شریک و سهامدار)
- نقش شغلی (مدیر، کارمند یا کارگر)
این امکان وجود دارد که نقش ها با گذشت زمان تغییر یابند و افراد از نقش های متضادی برخوردار شوند که این مورد باعث بروز اختلالاتی در روند کار می شود. برای مثال، «پدر» در یک کسب وکار خانوادگی ممکن است مالک، رئیس، پدر و همسر باشد. فرزندان نیز ممکن است از نقش های متعدد و متضادی برخوردار باشند؛ دختر، کارگر، دختر رئیس و مالک بالقوه کسب وکار. وقتی رئیس در محل کار دستوری صادر کند، گاهی برای کارگران آسان نیست که به وی به عنوان رئیس نگاه کنند نه یک «پدر بهانه گیر». و از طرفی برای رئیس دشوار خواهد بود که به راحتی کارگر را به عنوان کارگر مدنظر قرار دهد نه به عنوان فرزندی که از خواسته های والدین سرپیچی می کند. روش ساده ای که با استفاده از آن می توان این رفتارهای متقابل را مجسم کرد، به کارگیری رویکرد سیستمی است.
نگرش سیستمی درک روشنی از تاثیر متقابل سه سیستم فرعی خانواده، مالکیت و کسب وکار را بریکدیگر و برمحیط، ارائه می دهد. توجه به این نکات بسیار مهم است که تغییرات در هر جزء از سیستم، کل سیستم را تحت تاثیر قرار می دهد و همچنین افراد حاضر در هر سیستم از اهداف و انتظارات متفاوتی برخوردار هستند.برای مثال، زمانی که افراد در نقش «عضوی از خانواده» به کسب وکار می نگرند، کسب و کار را به عنوان بخش مهمی از هویت خانوادگی، میراث آینده و منبع تأمین نیاز های مالی برای رفع احتیاجات معمول زندگی در نظر دارند. از سوی دیگر، اگر ایشان حرفه شان را دلیل پیوند خود با کسب وکار دانسته و در نقش «عضوی شاغل» به کسب وکار بنگرند، تمایل خواهند داشت تا کسب وکار را وسیله ای برای توسعه شغلی و موفقیت های اقتصادی مد نظر قرار دهند. سرانجام، سهامداران یعنی افراد در نقش «مالک»، عمدتاً به کسب وکار به عنوان ابزاری برای سرمایه گذاری و کسب منفعتی رضایت بخش توجه نشان می دهند. هر چند پی بردن به عملکرد نقش های متضاد در کسب وکار خانوادگی، به تنهایی قادر به رفع تضادها نیست اما می تواند ما را در درک و فهم چگونگی رخ دادن آنها یاری رساند. درک چنین موضوعی، ما را قادر می سازد تا به این تضادها توجه کافی کرده و آنها را به نفع خانواده و کسب وکار حل و فصل کنیم.
کسب وکار خانوادگی یک فعالیت جدی و رسمی است نه تفنن و سرگرمی. این بدین معنا نیست که شما نمی توانید یا نباید ارتباطی عاطفی با کسب وکار و فعالیت های مربوط به آن برقرار کنید، بلکه موضوع اصلی این است که برای تامین هزینه ها و حفظ فعالیت، به کسب وکاری سودآور و موفقیت آمیز نیاز است. شما برای کسب درآمد به تاسیس یک کسب وکار می پردازید نه برای سرگرمی، اما اگر چنین نیست، اطمینان داشته باشید که کسب وکارتان هرگز بیش از یک سال دوام نخواهد آورد.
از مزیتهای راه اندازی کسب و کار خانگی می توان موارد زیر را برشمرد:
- نیاز به سرمایه زیادی ندارد.
- نیاز به خرید یا اجاره دفتر کار نیست.
- درگیر مشکلات و هزینه های رفت و آمد نخواهید بود.
- در محیط امن و آرام منزل قابل انجام است.
- انتقال تجارب از طریق آموزش غیررسمی به شیوه استاد – شاگردی و نسل به نسل به راحتی میسر است.
- وقت بیشتری برای خانواده و تربیت و پرورش فرزندان وجود دارد
- منافع مادی متوجه کل اقتصاد خانواده می‌کند
- کارافرین در این نوع از کسب و کار آزادی عمل و استقلال مناسبی دارد
- ساعات کاری انعطاف پذیر است و به شما احساس راحتی بیشتری می دهد
- امکان توسعه یا کوچک سازی آن به راحتی میسر است
- نسبت به ایجاد کسب وکارهای صنعتی و رسمی ریسک بسیار کمتری دارد
- اخذ مجوزات قانونی راحت تری دارد
از دیگر نکاتی که برای ثمربخشی و سلامت هر چه بیشتر کسب وکار باید به یاد داشت، بهره مندی و استخدام کارمندان غیرخویشاوند و خارج از خانواده است. ایشان جزء حیاتی اکثر کسب وکارهای خانوادگی هستند. بسیار مهم است که ایشان را به صورت شایسته در تصمیمات دخالت دهید. درباره فرصت هایی که ایشان در کسب وکار شما ایجاد می کنند، صادق باشید، از آنها به نحوی شایسته قدردانی کنید و به ایشان پاداشی که انجامش برایتان میسر نیست، وعده ندهید. فرصت های یادگیری و کارآموزی را برای تمامی کارمندان و سهامداران فراهم کنید تا بتوانید توان علمی و عملی منابع انسانی سازمان را در حداکثر کارایی حفظ کنید. به عنوان یک راهکار عالی برای ارتقای افق دید افراد شاغل در کسب وکار خانوادگی، می توان امکانی فراهم آورد تا ایشان در دوره های آموزشی و کارآموزی مفید شرکت کنند. این جلسات حرفه ای فرصت های کارآموزی و آموزشی وسیعی را فراهم می آورد، برنامه ای که اغلب در سازمان های بازرگانی و صنعتی مورد استقبال واقع می شود.لازم است شما همسر خود را نیز به درک و فهم بهتر کسب وکار ترغیب کنید. نیاز است که امکان شرکت در کارگاه های آموزشی و جلسات حرفه ای برای وی نیز فراهم شود. همسر شما حتی اگر در کسب وکار حضور فعالی نداشته باشد، باز هم نقشی حیاتی در کسب وکار خانوادگی تان ایفا می کند. در صورتی که وی به درک بهتری از کسب وکار دست یابد، می تواند به عنوان همراهی دلسوز و شایسته برای شما در مسیر موفقیت شغلی و خانوادگی ایفای نقش کند. و چه بسا در آینده ای نه چندان دور، همسر شما قادر خواهد بود به واسطه اشتغال یا سرمایه گذاری و مالکیت در کسب وکار، به طور فعال در کسب وکار مشارکت کند. برای تمامی افراد وابسته به کسب وکار خانوادگی، شرح شغل واضحی تهیه کنید. هرگز مپندارید که فرزندتان قادر است ذهن شما را بخواند و پی به انتظارات شما ببرد، حتی اگر شما زمان زیادی را صرف کار مشترک کرده باشید لازم است شما و افراد شاغل در کسب وکار در جلساتی درباره وظایف شغلی، انتظاراتتان و اهدافتان بحث کرده و برای پیگیری بهتر آنها را مکتوب کنید. به طور مداوم درباره این موضوعات بحث و گفت وگو کنید و در مواقع لازم، انتظارات و اهداف خود را تعدیل و اصلاح کنید [۴].
- مروری بر مشاغل خانگی در برخی از کشورها:
هر چند که در عصر اقتصاد صنعتی کسب و کارهای خانگی در سایه هیبت تولیدات صنعتی کم کم رو به افول گذاشت، لیکن در عصر اتوماسیون و تکنولوژی ICT به دلیل رشد حیرت انگیز تکنولوژی اطلاعات، کسب و کارهای خانگی با رویکردی جدید و مدرن مجدداً رو به گسترش نهاد. آمارهای گروه کشورهای OECD حاکی از آن است که هم اکنون بین ۲۵ تا ۴۰ درصد نیروی کار تحصیلکرده به کسب و کارهای خانگی اشتغال دارند، در حالی که این رقم در ایران اسلامی حدود ۱۱ درصد است. براساس پژوهش انجام گرفته در ۳۷ کشور جهان توسط GEM [۱] «سازمان دیده بان جهانی کارآفرینی» در سال ۲۰۰۲، بین توسعه کسب و کارهای خرد و متوسط (SMEs)[۲] با کاهش نرخ بیکاری ارتباط بسیار معنی داری وجود دارد که سهم مشاغل خانگی در این نوع کسب و کارها ۳۰ درصد است. همچنین پژوهش انجام گرفته توسط ویلیام بایگریو و مارک کاولین در سال ۲۰۰۲ نشان می دهد که بین متغیرهای نرخ بیکاری و توسعه اقتصادی از یکطرف و توسعه کسب و کارهای خرد خانگی به لحاظ نرخ های آماری ارتباط معنی داری وجود دارد. در واقع می توان گفت که توسعه کسب و کارهای کوچک خانگی همزمان به رشد اقتصادی، افزایش تولید ناخالص داخلی آنها و کاهش متوازن نرخ بیکاری کشورها کمک چشمگیری می کند. فوکو یاما در کتاب «اعتماد» می گوید: دروازه ورود کشورهایی همچون چین، تایوان، هنگ کنگ، ایتالیا و اسپانیا به عرصه رشد و توسعه یافتگی، مشاغل خرد و کسب و کارهای خانگی بوده است.
کشور ایتالیا طی دو دهه گذشته توانسته است نرخ بیکاری جنوب این کشور (استان سیسیل) را که به دلیل حضور فعال شبکه مافیا منطقه ناامنی برای سرمایه گذاری صنعتی محسوب می شود از طریق توسعه صنایع کوچک و کسب و کارهای خانگی از ۲۲ درصد به حدود ۱۲ درصد کاهش دهد. کنفدراسیون صنایع کوچک ایتالیا از طریق ترغیب شرکتهای بزرگ صنعتی به توسعه همکاری و انعقاد قرارداد با صنایع کوچک، کارگاههای خانوادگی و کسب وکارهای خانگی، زمینه های ارزشمندی را در حفظ، پایدارسازی و توسعه مشاغل کوچک و خانگی این کشور فراهم ساخته است. براساس آمار منتشر شده از طرف مرکز آمار ایتالیا، امروزه بیش از ۸۰ درصد واحدهای صنعتی کشور ایتالیا را صنایع کوچک و متوسط (SME) و کسب و کارهای خانگی تشکیل میدهند، بطوریکه ۸۷ درصد از اشتغال بخش صنعت و ۶۱ درصد از اشتغال بخش خدمات در این کشور توسط واحدهای کوچک و کسب و کارهای خانگی تامین می گردد.
در ایالات متحده آمریکا نهادی تحت عنوان « اداره کسب و کار کوچک[۳] SBA» وجود دارد که ضمن تامین تسهیلات مالی و اعتباری برای کسب و کارهای کوچک و مشاغل خانگی، وظایف اطلاع رسانی بازار کالا و خدمات را نیز در داخل و خارج کشور عهده دار است.
در آمریکا هم اکنون بیش از ۴۳ میلیون نفر به صورت پاره وقت و حدود ۱۳ میلیون نفر به صورت تمام وقت از طریق کسب و کارهای خانگی امرار معاش می کنند که رویهم رفته حدود ۲۰ درصد کل شاغلین این کشور را تشکیل می دهند. بسیاری از کارفرمایان آمریکایی بعد از انتقال کار خود به خانه در ۲ دهه اخیر، موفقیت های بیشتری را کسب کرده اند. یکی از کارفرمایان آمریکایی به نام پاول هاوکینسون[۴] می گوید: « من یک مجموعه ۴۰ نفری را در یک ساختمان دو طبقه اداری اجاره کرده بودم، حساب هایمان عالی بود، یک روز حسابدار شرکت به من گفت که همه افراد مجموعه شما غیر از من دنبال درآمدزایی هستند. تمامی نیروها را اخراج و شرکت را تعطیل نموده و کسب و کارم را به خانه منتقل کردم. فشار خونم پائین آمد، خوشبختی زیادی را احساس کردم و در آخر توانستم پولی دربیاورم و در جیبم بگذارم.»
کشور پهناور چین با هدف تصرف بازار تجارت جهانی مدل کسب و کارهای خانگی را که از جمله موفق ترین مدلهای تولیدی برای کاهش هزینه های تولید و سایر هزینه های سربار به شمار میرود، سرلوحه برنامه توسعه اقتصادی کشور قرار داده است. تایوان با بهره گیری از شیوه های نوین آموزشهای مهارتی خصوصا آموزشهای از راه دور[۵] ، همچنین اتخاذ سیاستهای حمایتی و تشویقی در رابطه با توسعه کسب و کارهای خانگی، توانسته است گامهای بسیار ارزشمندی در این زمینه بردارد. تایوان با اصلاح سیاستهای مالیاتی، تعرفه های گمرکی، قوانین حقوقی، رفع محدودیتهای بازرگانی و صادراتی توانسته است بسترهای لازم را در ارتباط با ایجاد و توسعه کسب و کارهای خانگی در یک دهه اخیر فراهم سازد. این کشور با ایجاد پایگاههای اطلاع رسانی و تبلیغات گسترده در سطح بین المللی، موقعیت ممتازی را در ارتباط با بازارهای خارجی و بازارشناسی برای شاغلین کسب و کارهای خانگی فراهم نموده است. در کشور آلمان سابقه کسب و کارهای خانگی از طریق همکاری افراد واسطه با کارفرمایان تولیدی به قرن چهاردهم میلادی بر می‌گردد[۱].
- کسب وکارهای خانگی در ایران:
کسب و کارهای خانگی در ایران سابقه دیرینه دارند. بسیاری از صنایع دستی که امروزه هم وجود دارند، در منازل و محل سکونت افراد تولید می شوند. بسیاری از محصولات سنتی تولید شده در ایران همچون فرش و گلیم، انواع منسوجات، تولید انواع محصولات خوراکی و لبنیات و… در روستاها و شهرهای قدیمی به صورت خانگی تولید می گردد. کسب و کار خانگی در طول سالها و قرنها همواره یکی از مهمترین منابع تولید و درآمد در جوامع شهری و روستایی ایران به شمار آمده است. کسب و کار خانگی در ایران پدیده جدیدی نیست،بلکه در نتیجه تغییرات و تحولاتی که در فعالیتهای اقتصادی – اجتماعی امروز به وجود آمده به آن توجه بیشتری شده است و این نوع کسب و کارها روز به روز گسترش و توسعه می یابند. در ایران دلایل عمده و قویتری برای توسعه کسب و کار خانگی به شرح زیر وجود دارد :
- تحصیلات بالای نیروی کار و نرخ بیکاری بالای جوانان
- ضرورت جلوگیری از به هدر رفتن سرمایه انسانی و استعدادهای خانمها در راستای کمک به افزایش چشمگیر تولید ناخالص داخلی (GDP)
- هزینه های بسیار سنگین اجاره یا خرید مراکز کسب وکار خصوصا در کلان شهرها
- توجه و علاقه خاص زنان ایرانی به مسائل تربیتی و فرهنگی فرزندان
- علاقه ویژه خانمها برای بروز خلاقیتهای خود در عرصه خدمت به جامعه از طریق انجام کسب و کارهای اقتصادی
- علاقه کم رنگ مردان به کارکردن همسرانشان در فضای بیرون از منزل
- علاقه مندی زنان به کسب استقلال مالی و اقتصادی
- کاهش چشمگیر هزینه های تولید و سربار در فعالیتهای اقتصادی مرتبط با کسب و کارهای خانگی
تبدیل مشاغل خانگی به کارگاههای بزرگتر خانگی در طول یک سده اخیر منبع شکل گیری کارخانه های بزرگ صنعتی و تولید انبوه شده است . با این وجود تاسیس صنایع بزرگ و متوسط، هیچگاه نتوانست چیزی از ارزش اقتصادی و نقش آفرینی مشاغل خانگی بکاهد . بطوری که بخش قابل توجهی از تولید ناخالص ملی کشورهای بزرگ صنعتی ، به دلیل فعالیت گسترده مشاغل خانگی تحقق می یابد . تاثیر چشم گیر کسب و کار خانگی در افزایش درآمد خانوار و نیز نقش قابل ملاحظه آن در تولید ناخالص ملی سبب شده است که دولتهای جوامع صنعتی و یا در حال رشد ، با نگاه متفاوت تری به کسب و کار خانگی بنگرند . برنامه ریزی برای ارتقای آموزش علمی و تخصصی این دست مشاغل و زمینه سازی برای دسترسی سریع تر به بازار فروش و از همه مهمتر تنظیم بازار برای اقتصادی تر شدن این قبیل فعالیتها موجب شده است کارکرد اقتصادی این مشاغل همتراز سایر فعالیتهای مهم اقتصادی باشد . بعبارت دیگر برنامه ریزان اقتصادی در جوامع صنعتی و یا در حال رشد به گونه ایی تحولات اقتصادی را رقم می زنند که مشاغل خانگی از دو زاویه پیوسته توسعه یابد، درآمد زایی و ارتقای علمی روش تولید. درآمد زایی و اقتصادی بودن فراورده های این دست مشاغل به گونه ایی است که فعالان مشاغل خانگی به طور طبیعی از درآمد قابل توجهی برخوردارند. رشد مالی و فزونی روز افزون گردش مالی در این بخش از فعالیتهای اقتصادی ، یکی از مهمترین انگیزه های اقبال جویندگان کار برای ورود به مشاغل خانگی است . علاوه بر اینها دسترسی راحت وسریع به منابع مالی و تلاش مداوم برنامه ریزان برای کاهش چشمگیر ریسک پذیری در حوزه مشاغل خانگی نیز سبب شده است که بسیاری از فعالان اقتصادی برای ورود به کسب و کار خانگی اهتمام ویژه ای داشته باشند.
برنامه دیگری که فعالان کسب و کار خانگی را پیوسته زیر پوشش جدی خود قرار می دهد ارتقای علمی و رشد مهارت های حرفه ای به متقاضیان و فعالان این حوزه از اقتصاد است.
آنچه که به نظر در کسب و کارهای خانگی ایران نیاز به بازتعریف و توجه بیشتر دارد تغییر نگاه از دیدگاه سنتی صرف به دیدگاه به روز می باشد. از صنعت فناوری اطلاعات در کسب وکارهای خانگی سنتی در ایران کمتر بهره گیری می شود. بازارهای خارج از ایران و مشتریان جهانی در دایره مشتریان قرار نگرفته است و نیازهای بین المللی کمتر سنجیده و پاسخ داده می شود. همچنین علم مدیریت و دانش سیستمی در کسب وکارهای داخلی ایران مورد بی مهری قرار گرفته است. اما بهر حال اقدامات کلیدی و راهبردی دولتها در حوزه کسب و کار خانگی موجب شده است که توجه و اقبال به این قبیل شغلها افزایش یابد و درآمد زایی آنها نیز نقش بسیاری در ارتقا و رشد مالی خانواده ها به همراه داشته باشد. بعلاوه محصولات و فرآورده های کسب و کار خانگی به گونه ای است که بستر کار آفرینی به ایده پردازی و تولید را به گونه ای توسعه می بخشد که ساختار های اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی پیوسته رشد یابد.
سایت خودشناسی، کارآفرینی و توسعه فردی
[۱] Global Entrepreneurship Monitoring
[۲] Small & Medium Size Enterprises
[۳] Small Business Administration Paul Sarah Edwards
[۴] Paul Hawkinson
[۵] Tele Training
